ZurSonne

Μια σειρά μονολόγων. Με περιεχόμενο σκληρό, μελαγχολικό, με ιστορίες για πολέμους, ερείπια, σφαγές, οδυνηρές βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών. Αφηγήσεις επιζώντων που μιλούν για ένα μακρινό παρελθόν, ηλικίας πολλών δεκαετιών. Τι ενδιαφέρον μπορεί να έχουν όλ’ αυτά σήμερα, για έναν θεατή του 2019, που θέλει να επιλέξει μία από πολλές θεατρικές παραστάσεις για τη βραδινή του έξοδο; Αυτό που αναμένει κανείς σ’ ένα θεατρικό σενάριο και μια καλά σκηνοθετημένη παράσταση είναι μια ευφυής μυθοπλασία, μια πλοκή γεμάτη ανατροπές, ή τουλάχιστον μια εντυπωσιακή σκηνική παρουσία, με έντονους διαλόγους και εκφραστικά προσωπεία ικανών ηθοποιών, με σκηνικά που μεταφέρουν ασυναίσθητα τον θεατή σε υπερβατικά τοπία ή ιστορικούς χώρους που πολύ απέχουν από τα συνηθισμένα πλαίσια της καθημερινής του εμπειρίας.

Δεκάδες θεατρικοί συγγραφείς, εκατοντάδες έργα, αρκετά για να γεμίσουν ογκώδη ράφια βιβλιοθηκών. Αριστουργηματικές εμπνεύσεις ελλήνων και ξένων λογοτεχνών, που περιμένουν την επόμενη πρωτότυπη σκηνοθετική ματιά πάνω τους. Έχοντας αυτά ως δεδομένα, δεν μπορεί να μην αναρωτηθεί κάποιος: τι στην ευχή “δαιμόνισε” την θεατρική ομάδα “…προς τον Ήλιο” και την έκανε να “σκοτεινιάσει” για λίγο τον φωτεινό τίτλο της για ν’ ασχοληθεί με τις φρικαλέες μαρτυρίες πραγματικών περιστατικών, συγκεντρωμένα με υπομονή από την Έλλη Παπαδημητρίου;

Γενοκτονία Ποντίων-Μικρασιατική Καταστροφή (1922): οι Έλληνες της Μικράς Ασίας ξεριζώνονται βίαια από τη γενέθλια γη, τη γη του Πρίαμου και του Έκτορα, του Ηράκλειτου, του Ηροδότου, του Παλαιολόγου, του Σεφέρη. Οι φωτογραφίες-ντοκουμέντα της Σμύρνης που καίγεται απ’ άκρη σ’ άκρη συνεχίζουν μέχρι σήμερα να στοιχειώνουν τις καρδιές των προσφύγων και προκαλούν στους υπόλοιπους ρίγη ανατριχίλας.

Δυο δεκαετίες αργότερα, νέα σκληρή δοκιμασία για τη μικρή χώρα, την Ελλάδα, που προσπαθεί να ορθοποδήσει μετά το ισχυρό σοκ του ενάμιση εκατομμύριου προσφύγων που συνέρρευσαν στο έδαφός της: Γερμανική Κατοχή, στην Αθήνα παιδιά σωριάζονται νεκρά στους δρόμους από την πείνα, στην επαρχία τα χωριά καίγονται και οι φτωχοί κάτοικοί τους στο έλεος της τρομερής πολεμικής μηχανής του Φύρερ. Και μετά την Απελευθέρωση, το 1944, σαν να μην έφταναν οι ξένοι εισβολείς, η μισή Ελλάδα προσπαθεί να επιβληθεί στην άλλη μισή: Εμφύλιος, Έλληνες να εκτελούν Έλληνες, οικογένειες να διαλύονται από αδελφοκτόνο μίσος, Αριστεροί και Δεξιοί σ’ ένα παρανοϊκό γαϊτανάκι θανάτου να χορεύουν πάνω σε πτώματα. Απελπισία, φως πουθενά, ο Τόμας Χομπς και οι πεσιμιστές φιλόσοφοι μοιάζει να επιβεβαιώνονται: Homo hominis lupus est.

Κι όμως… δείτε κάποια “ψιλά γράμματα” στις μαρτυρίες της Παπαδημητρίου: “Μας λυπούνται οι χωρικοί στα τουρκοχώρια, μας ταΐζουν”, “Ένας Τούρκος, φαίνεται ήταν άνθρωπος με ψυχή… της λέει: ‘Πήγαινε και φεύγα μη σε δούνε’ “, Οι χωριανοί άμα είδαν πως μείναμε με ό,τι φορούσαμε άρχισαν να κουβαλούν καθένας ό,τι δυνόταν”, “Είχα μ’ έναν Τούρκο της γειτονιάς συνεννόηση. Με ειδοποιούσε και μ’ έκρυβε πολλές φορές. Αυτός με γλίτωσεν”, “Ο διερμηνέας γυρίζει και λέει, όπως του είπε ο δικαστής, πως μας συχωρά επειδή τον λένε Παύλο κι εόρταζε”

Το γεγονός ότι τέτοιες φράσεις είναι πολύ σπάνιες ανάμεσα στο δάσος των οδυνηρών αναμνήσεων των πρωταγωνιστών αποδεικνύει αφενός την αλήθεια τους, αφετέρου τη βεβαιότητα ότι “το πιο βαθύ σκοτάδι έρχεται λίγο πριν την αυγή”.

Δεν ξέρω τι είχε στο μυαλό του ο Θοδωρής επιλέγοντας αυτούς τους μονολόγους, που βαραίνουν σαν πέτρα στην ψυχή. Ξέρω όμως πώς κοίταξα γύρω μου διαβάζοντάς τους: είδα τον γείτονα να ποτίζει τον βασιλικό του και τον αγάπησα. Είδα τα πιτσιρίκια να παίζουν μπάλα σηκώνοντας τη γειτονιά στο πόδι και τ’ αγάπησα. Είδα τον Αλβανό στο περίπτερο να μου δίνει το πακέτο με τα τσιγάρα χαμογελαστός και τον αγάπησα. Είδα τον Σύριο στο φανάρι να καθαρίζει τα τζάμια του αυτοκινήτου μου και να μου εύχεται σε σπασμένα ελληνικά “καλό ντρόμο” και τον αγάπησα. Είδα την Ελλάδα να παλεύει να βγει από την οικονομική κρίση και να μαγειρεύει στον δρόμο για τους άστεγους πρόσφυγες… και την αγάπησα. “Επιτρέπεται να πέσεις. Επιβάλλεται να σηκωθείς”.

Τώρα νομίζω πως γίνεται σαφέστερος ο τίτλος της Παπαδημητρίου “ΛΟΓΟΣ ΚΟΙΝΟΣ”. Είναι λόγια που πατούν σε προσωπικές εμπειρίες, αλλά που αφορούν στον καθένα: Έλληνα, Αυστριακό, Αμερικανό, λόγια που αναφέρονται στον ΑΝΘΡΩΠΟ. Ο “ξυνός λόγος” του Ηράκλειτου ή, με τα λόγια του Διονύση Σαββόπουλου: “Η Ελλάδα που αντιστέκεται, η Ελλάδα που επιμένει, κι όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει”

Συγγραφέας:
Έλλη Παπαδημητρίου

Σκηνοθεσία – Επιλογή κειμένων:
Θεόδωρος Λιμήτσιος

Πρωταγωνιστούν:
‘Ερη Μπακάλη
Όλγα Καίσαρη
Χρήστος Λάκης
Ινώ Μάτσου
Αντώνης Παπανικολάτος

Ποντιακή Λύρα:
Βασίλης Λιάπης

Γερμανική Μετάφραση:
Σαντίνα Μαρκέτου, Johannes Stehle

Επιμέλεια κουστουμιών – Σκηνικά:
Αλεξάντρα Καρακοπούλου

Φωτογραφία:
Χριστίνα Καραγιάννης

Φωτισμοί:
Βασίλης Κλωτσοτήρας

Μουσική επιλογή:
Θεόδωρος Λιμήτσιος